სტრატეგიები და რჩევები ქალებისთვის, რომლებიც დისკრიმინაციასა და ონლაინჩაგვრას აწყდებიან

მსოფლიოში სულ უფრო იზრდება ონლაინჩაგვრის, კიბერბულინგისა და დისკრიმინაციის შემთხვევები, რაც ქალებისათვის მეტად უსაფრთხო ციფრული გარემოს შექმნის საჭიროებას აჩენს. ადამიანის უფლებების საერთაშორისო დღესთან დაკავშირებით, ამ სტატიაში განვიხილავთ იმ პრაქტიკულ რჩევებს, რომლებსაც ამგვარი პრობლემების წინაშე მდგომი ადამიანების გაძლიერება და ონლაინსივრცეში ურთიერთპატივისცემისა და ინკლუზიურობის წამახალისებელი გარემოს შექმნა შეუძლია.

ბრძოლა ხმის გასაგონებლად: კონკრეტული სტრატეგიები

„დაახლოებით ორი კვირის განმავლობაში უწყვეტად ვიღებდი საათში ასობით ტვიტს, რომლებშიც ჩემს გარეგნობას ყველა შესაძლო კუთხით განიხილავდნენ, დასცინოდნენ ჩემს საუბრის მანერას, დასცინოდნენ ჩემს გარეგნობას“, — ჰყვება ნინა იანკოვიჩი, დეზინფორმაციის მკვლევარი და წიგნის, ქალად ყოფნა ინტერნეტში: როგორ გადავურჩეთ ძალადობასა და ჩაგვრას და ვიბრძოლოთ მის წინააღმდეგ (How to Be a Woman Online: Surviving Abuse and Harassment, and How to Fight Back), ავტორი.

მან საკუთარ თავზე გადატანილ სასტიკ ციფრულ თავდასხმებზე ახლახან, ევროკავშირის DisinfoLab-ის 2023 წლის ყოველწლიურ კონფერენციაზე ისაუბრა. სიტყვით გამოსვლისას იანკოვიჩმა აუდიტორიას ის სტრატეგიებიც გაუზიარა, რომლებიც ონლაინჩაგვრასთან გასამკლავებლად გამოიყენა. 

იანკოვიჩი ხაზგასმით ამბობს, რომ ტროლები საპასუხო რეაქციებით იკვებებიან. ამის გათვალისწინებით, ის კონკრეტულ სტრატეგიას გვთავაზობს: დაადუმე ან დაბლოკე ტროლი და გააგრძელე ცხოვრება. „მიზანი აშკარაა: არ მისცე მათ შენზე ზეგავლენის უფლება“, — ამბობს იანკოვიჩი. ონლაინჩაგვრასთან გასამკლავებლად ის ქალებს ურჩევს, გარშემო ის ადამიანები შემოიკრიბონ, რომლებიც გვერდში დაუდგებიან და მხარს დაუჭერენ.

ის ასევე ხაზს უსვამს, რომ საჭიროა გონივრული პოლიტიკური ცვლილებების გატარება ონლაინჩაგვრის მსხვერპლთა დასახმარებლად: „დამსაქმებლებმა უნდა შეიმუშაონ გონივრული პოლიტიკა იმ თანამშრომლებისთვის, რომლებიც ონლაინჩაგვრას განიცდიან. მეტიც, ახალი სამსახურისთვის პირობების შეთანხმებისას, დასაქმებულებმა უნდა გაარკვიონ, რა ტიპის მხარდაჭერის პოლიტიკა აქვს შემუშავებული დამსაქმებელს“.

კიბერჩაგვრა, კიბერბულინგი, ტროლინგი, ფლეიმინგი — ეს ის ტერმინებია, რომლებიც ხშირად სინონიმებად გამოიყენება, რის შედეგადაც ზოგი მათგანი თავის რეალურ მნიშვნელობას კარგავს.  PEN America, ორგანიზაცია, რომელიც გამოხატვის თავისუფლებას იცავს, უპირატესობას ანიჭებს ტერმინებს „ონლაინჩაგვრა“ და „ონლაინძალადობა“ და მათ განმარტავს, როგორც „ინტერნეტში ინდივიდის ან ჯგუფისადმი განხორციელებულ ყოვლისმომცველ ან სასტიკ შეტევას საზიანო ქმედებების გზით“.

ორგანიზაციის მიერ შემუშავებულ გზამკვლევში Online Harassment Field Manual გაწერილია ონლაინდანაშაულთან ბრძოლის პრაქტიკული სტრატეგიები, რომლებიც მაშინ შეგიძლია გამოიყენო, როცა ჩაგვრის სამიზნე თავად არ ხარ:

1. როცა ონლაინჩაგვრის შემთხვევას აწყდები, უმნიშვნელოვანესია, რომ პირველ რიგში საკუთარ უსაფრთხოებაზე იზრუნო;
2. არსებითი მნიშვნელობა აქვს, ძალადობის ტიპისა და მასშტაბის დადგენას;
3. მოიკითხე ის ადამიანი, ვისაც მიემართება ჩაგვრა. ემოციური მხარდაჭერის შეთავაზება, განკითხვის გარეშე მოსმენა და იმის თქმა, რომ რაც ხდება, მისი ბრალი არაა, მას აგრძნობინებს, რომ გვერდში უდგახარ;
4. მოიძიე საუკეთესო გზა დასახმარებლად, შესთავაზე პრაქტიკული მხარდაჭერა, როგორიცაა საჩივრისთვის ინციდენტების აღნუსხვაში ან ციფრული უსაფრთხოების გაუმჯობესებაში დახმარება.

„გამოსავალი საკითხისადმი ხალხის ყურადღების მიპყრობაშია“

ადამიანის უფლებები და გენდერული თანასწორობა ევროკავშირის განმსაზღვრელი ღირებულებებია და მათი დაცვა ევროკავშირის საგარეო ქმედების ცენტრშია მოქცეული. ამ ღირებულებების წინ წამოწევა აღმოსავლეთ პარტნიორობის რეგიონში მოქმედი ახალგაზრდა ევროპელი ელჩების  (YEA) ინიციატივის ერთ-ერთი მთავარი მისიაცაა.

ახალგაზრდა ევროპელ ელჩს აზერბაიჯანიდან, საადატ აღაიევას, საკუთარ თავზე გამოუცდია სისტემური ონლაინჩაგვრა, რის შედეგადაც ისწავლა, როგორ გაუმკლავდეს მას. საადატი ასევე გაეროს მდგრადი განვითარების მიზნების ახალგაზრდა ელჩიცაა — კონკრეტულად „SDG5 გენდერული თანასწორობისთვის“ მიმართულებით — და HeForShe-ის (გენდერული თანასწორობის მსოფლიო მოძრაობა) პროგრამის მენეჯერია.

„მახსოვს, რომ, ჩემი თანხმობის გარეშე, კაცებისგან სექსუალური ხასიათის მიმოწერის რამდენიმე შეთავაზება მივიღე და ისინი მაშინვე დავბლოკე. სამწუხაროდ, გოგოები და ქალები ხშირად აწყდებიან ასეთ შემთხვევებს, რადგან ინტერნეტზე წვდომა თავისთავად ქმნის სივრცეს, რომელშიც საკუთარ ქმედებებზე პასუხისმგებლობის აუღებლადაა შესაძლებელი ონლაინჩაგვრაში მონაწილეობის მიღება“, — ამბობს ის.

საადატი ონლაინბულინგისა და ჩაგვრის სამიზნე ყველა ქალს მოუწოდებს, იყოს მამაცი, აიმაღლოს ხმა, შეაგროვოს სამხილები და შეიტანოს საჩივარი. „ვფიქრობ, ერთ-ერთი გამოსავალი ისაა, რომ საზოგადოებას საკითხისადმი ყურადღება მიაპყრობინო, რაც ჩვენ გარშემო ადამიანთა მობილიზებითაა შესაძლებელი და, ასევე, ისარგებლო სამართლებრივი გზებითაც!“ — აღნიშნავს ის.

ახლახან 50-ზე მეტი ახალგაზრდა ევროპელი ელჩი ჩაერთო ევროპის საბჭოს ახალგაზრდა ევროპელი ელჩების ტრენინგში, რომელიც სიძულვილის ენასთან ბრძოლას შეეხება. ეს პროგრამა ახალგაზრდა ლიდერებს ასწავლის, როგორ გამოიყენონ დისკრიმინაციის, სიძულვილის და რასიზმის საწინააღმდეგო ნარატივები ადამიანის უფლებების ენის გამოყენებით და როგორ იმოქმედონ საზოგადოებასთან ერთად ამ ფენომენის წინააღმდეგ.

„ის ცოდნა, გამკლავების მექანიზმები და გარკვეული უნარებიც, რომლებიც ამ ტრენინგის შედეგად მივიღე, ჩემთვის ერთობ პრაქტიკული და გამოსადეგი აღმოჩნდა, — აღნიშნავს ნატალიია ბალიცკა, რომელიც უკრაინაში ახალგაზრდა ევროპელი ელჩების მენტორია. მისი თქმით, პროგრამამ მის ყოველდღიურ საქმიანობაზეც კი მოახდინა ზეგავლენა.

ნატალიასთვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გაკვეთილი ადამიანის უფლებების ენის გამოყენებით სიძულვილის ენის საწინააღმდეგო ნარატივის შექმნას შეეხებოდა. სანამ ის მოუთმენლად ელის, როდის დაიწყება ბუდაპეშტში ტრენინგის პირისპირ შეხვედრების ფაზა, აშკარაა, რომ ონლაინ ჩატარებულმა ნაწილმაც უკვე დიდი ზეგავლენა მოახდინა მასზე. ბალიცკა გაეცნო ევროპის საბჭოს დისკრიმინაციის საწინააღმდეგო საქმიანობას, უკეთ გაიაზრა ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია და აქტიურად ჩაერთო უკრაინაში უფლებების დაცვის საკითხზე გამართულ დისკუსიებში.

გამოწვევები, რომლებსაც ქალი ჟურნალისტები აწყდებიან

ჟურნალისტთა საერთაშორისო ცენტრმა (ICFJ) ჩაატარა გლობალური კვლევა, რომლის შედეგებსაც წიგნში, «The Chilling: A Global Study of Online Violence Against Women Journalists», მოუყარა თავი.

კვლევაში მონაწილე ქალმა ჟურნალისტებმა ისაუბრეს ონლაინძალადობის საშინელ გამოცდილებებზე, რომლებიც მოიცავდა სექსუალური და ფიზიკური ძალადობის მუქარებს, შეურაცხმყოფელ ენას, შემაწუხებელ პირად გზავნილებს, პროფესიული თუ პირადი რეპუტაციის განადგურების მუქარებს, ციფრულ უსაფრთხოებაზე შეტევებს, ფოტოების მანიპულაციით შეცდომაში შემყვანი ვიზუალური მასალის გავრცელებას და ფინანსურ მუქარებს.

ამ თავდასხმების მრავალფეროვანი ბუნება იმ საშიშ ტენდენციას ააშკარავებს, რომელიც რამდენიმე მიზნის მიღწევაზეა ორიენტირებული. მათ შორისაა, დამცირება და შეურაცხყოფა, რადგან ონლაინძალადობა ხშირად მიმართულია ქალი ჟურნალისტების შერცხვენისკენ და შეურაცხყოფისკენ, რათა ძირი გამოუთხარონ მათ თვითდაჯერებას და საკუთარი ღირსების შეგრძნებას. „საბოლოო მიზანია დაშინება, გაჩუმება და ფარ-ხმლის დაყრევინება, რათა ქალ ჟურნალისტებს საჯარო დისკუსიებში მონაწილეობის მიღებისა და საჭირბოროტო საკითხების გაშუქების სურვილი დააკარგვინონ“, — ამტკიცებენ წიგნის ავტორები.

ონლაინძალადობისა და პანდემიის პერიოდის კონსპირაციული ქსელების, დეზინფორმაციისა და პოლიტიკური ექსტრემიზმის ნაზავი კიდევ უფრო კომპლექსური გამოწვევების წინაშე გვაყენებს. როცა ეს ელემენტები ინტერნეტში ერთმანეთს ერწყმის, ქალების წინაშე არსებული რისკები თვალშისაცემად იზრდება.

კვლევის გამოქვეყნება უკრაინაში რუსეთის ომის პირველ დღეებს დაემთხვა, რამაც გამოკვეთა, რამხელა როლს თამაშობს ონლაინძალადობა ომის დროს.

ტერმინებისა და თავდაცვის მექანიზმების გააზრება

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია (UDHR) ხაზს უსვამს თანასწორობის მნიშვნელობას და აცხადებს, რომ „ყველა ადამიანი იბადება თავისუფალი და თანასწორი თავისი ღირსებითა და უფლებებით“ (მუხლი 1). მუხლი 2 დისკრიმინაციისგან თავისუფლებას იცავს და ხაზს უსვამს, რომ თანაბარი უფლებები მინიჭებული უნდა ჰქონდეს თითოეულ ადამიანს, განურჩევლად რაიმე განსხვავებისა.

ევროკავშირის დოკუმენტის, სამოქმედო გეგმა ადამიანის უფლებებსა და დემოკრატიაზე (2020-2024), შესავალში ევროკავშირის უმაღლესი წარმომადგენელი, ჯოზეფ ბორელი, კოლექტიური ქმედების მნიშვნელობას უსვამს ხაზს: „ადამიანის უფლებებისა და დემოკრატიული პრინციპების დაცვა კოლექტიური სავარჯიშოა და არა — ერთპიროვნული ძალისხმევა. ვერცერთი ქვეყანა, რაც უნდა ძლიერი და გავლენიანი იყოს ის, ვერ შეედრება ინსტიტუტების მეშვეობით მოქმედი საერთაშორისო საზოგადოების საიმედოობას“.

ის ასევე გამოკვეთს ახალი ტექნოლოგიების გამოწვევებს და გვაფრთხილებს, რომ „გასაოცარია ის სისწრაფე, რომლითაც მსოფლიოში ადამიანის უფლებების ყველაზე საშიში დამრღვევები იწყებენ დაზვერვისა და ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიის გამოყენებას”.

ამ კონტექსტში ევროპის საბჭოს კონვენცია კიბერდანაშაულზე, რომელიც ბუდაპეშტის კონვენციის სახელითაა ცნობილი, ინტერნეტითა და სხვა კომპიუტერული ქსელებით ჩადენილ დანაშაულებთან ბრძოლის უმნიშვნელოვანეს საერთაშორისო ძალისხმევას წარმოადგენს.

ონლაინძალადობის სისასტიკე აშკარაა, რადგან ისეთ ერთეულ ინციდენტსაც კი, როგორიცაა მოკვლით დამუქრება ან პირადი ინფორმაციის გავრცელება, უმძიმესი შედეგები შეიძლება მოჰყვეს. ასევე დიდ საფრთხეს წარმოადგენს ინციდენტების უწყვეტი ჯაჭვი ან კოორდინირებული შეტევა.

ტერმინები, როგორიცაა შეუწყნარებლობა, დისკრიმინაცია, სტერეოტიპები და ცრურწმენები, ქმნის კომპლექსურ ნარატივს, რომელიც საზოგადოებაზე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს. ამ ტერმინების გააზრება გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა ინკლუზიური საზოგადოების შესაქმნელად და იმ ქმედებებით გამოწვეული პრობლემების დასაძლევად, რომლებსაც ეს სიტყვები აღნიშნავენ.

ადამიანის უფლებების დღე ერთგვარი შეხსენებაა, რომ ღირსებისა და თანასწორობის პრინციპების დაცვა საჭიროა არა მხოლოდ ფიზიკურ სამყაროში, არამედ ციფრულ სივრცეშიც, სადაც დისკრიმინაციასა და კიბერბულინგს ძალიან ღრმა გავლენის მოხდენა შეუძლია.

ავტორი: ოლგა კონსევიჩი